หมากรุกไทย (Thai chess) คือเกมกระดานและกลยุทธ์ที่คล้ายกับหมากรุกแบบฝรั่ง (International Chess) หรือหมากรุกจีน (Chinese chess) ซึ่งเป็นเกมลูกครึ่งคล้ายเกมหมากรุกธรรมดา (International Chess) หรือเชส (Chess) แต่มีกฎเกมและรูปแบบที่แตกต่างออกไป.
ในหมากรุกไทย, มีสองทีมที่แข่งขัน: ทีมขาวและทีมดำ แต่แทนที่จะมีหน้ากระดาน 8x8 ตามหมากรุกธรรมดา, แต่เกมหมากรุกไทยมีกฎเกมที่แตกต่างจากหมากรุกธรรมดา รวมถึงมีเครื่องราชย์เฉพาะที่ใช้ในเกมนี้อีกด้วย.
เกมหมากรุกไทยมีวัตถุประสงค์ในการโจมตีและช็อกฝ่ายตรงข้ามโดยทำให้เจ้ามีที่ที่เจอตัวศัตรูและป้องกันเจ้าของตรงข้ามให้ไม่ถูกโจมตี การเคลื่อนไปในเกมหมากรุกไทยมีกฎเฉพาะที่ควบคุมการเคลื่อนไปของแต่ละชิ้นเริ่มต้นและหลังจากนั้น. ผู้เล่นที่สามารถช็อกกฎฝ่ายตรงข้ามจนทำให้เจ้ามีที่ที่เจอตัวศัตรูช็อก (หรือไม่สามารถเคลื่อนไปเลย) จะเป็นผู้ชนะในเกม.
หมากรุกไทยเป็นเกมที่นิยมในประเทศไทยและมีความเฉพาะเจาะจงที่เป็นสัญลักษณ์ของวัฒนธรรมไทย.
การเล่นหมากรุกไทยนั้นมีกฎเกมและกลยุทธ์เฉพาะที่แตกต่างจากหมากรุกธรรมดา ต่อไปนี้คือขั้นตอนการเล่นหมากรุกไทยแบบพื้นฐาน:
การเริ่มต้น:
หมากรุกไทยเริ่มต้นโดยใส่ชิ้นลงบนกระดาน 8x7 โดยมีแนวด้านล่างสีขาวและแนวด้านบนสีดำ.
แต่ละฝ่ายมีชิ้นในรูปแบบดั้งนี้:
1 ตัวข้าศึก (เรียกว่า "ตัวแร") หรือ "ราชา"
2 ตัวผู้หญิง (เรียกว่า "นาง")
2 ตัวเบี้ย (เรียกว่า "เบี้ย")
2 ตัวเมือง (เรียกว่า "เมือง")
2 ตัวปอ (เรียกว่า "ปอ")
1 ตัวนก (เรียกว่า "นก")
1 ตัวทราย (เรียกว่า "ทราย")
กฎการเคลื่อนชิ้น:
ตัวแร (ราชา) จะเคลื่อนไปในทุกทิศทาง 1 ช่องในแนวดาน.
ตัวผู้หญิง (นาง) จะเคลื่อนไปในทุกทิศทาง 1 ช่องในแนวดาน เช่นเดียรัตน์ในหมากรุกธรรมดา.
ตัวเบี้ย (เบี้ย) จะเคลื่อนไปในทิศทางแบบ "ตรง" เฉพาะ 1 ช่อง และมีความสามารถในการกระโดดข้ามชิ้นอื่น ๆ ได้.
ตัวเมือง (เมือง) จะเคลื่อนไปในทุกทิศทางโดยไม่มีข้อจำกัดในระยะทาง.
ตัวปอ (ปอ) จะเคลื่อนไปในทิศทางแบบ "แปร" โดยเคลื่อน 1 ช่องตรงแล้วทีหากแต่ถ้ามีชิ้นประกบหน้ากัน จะสามารถกินชิ้นของฝ่ายตรงข้ามได้.
ตัวนก (นก) จะเคลื่อนไปแบบ "ลอย" โดยเคลื่อน 1 ช่องตรงแล้วทีหากแต่ถ้ามีชิ้นประกบหน้ากัน จะสามารถกินชิ้นของฝ่ายตรงข้ามได้.
ตัวทราย (ทราย) เคลื่อนแบบ "ลอย" หรือ "กระโดด" 1 ช่องตรงหรือตรงแนวนาฬิกา 1 ช่องตรง และสามารถกินชิ้นของฝ่ายตรงข้ามได้.
กฎพิเศษ:
หากตัวแร (ราชา) ถูกกุมโจมตีและไม่สามารถหลบหนีจากการโจมตีได้ ผู้เล่นจะแพ้เกม.
หากตัวแรของฝ่ายใดถึงแถวตรงข้ามของกระดาน (แถวตรงข้ามจากที่ตัวแรเริ่มต้น) และไม่ถูกกุมโจม ผู้เล่นสามารถเลือกใช้ความสามารถ "มัสเซส" ของตัวแร (โจมตีชิ้นของฝ่ายตรงข้าม) ได้.
วิธีชนะ:
ผู้เล่นที่สามารถช็อกกฎฝ่ายตรงข้ามจนทำให้เจ้ามีที่ที่เจอตัวศัตรูช็อก (หรือไม่สามารถเคลื่อนไปเลย) จะเป็นผู้ชนะในเกม.
หมากรุกไทยเป็นเกมที่ต้องใช้กลยุทธ์และความคิดสร้างสรรค์เพื่อชนะ เนื้อหาการเล่นของเกมนี้มีความน่าสนใจและสร้างสรรค์และมีความเป็นสัญลักษณ์ของวัฒนธรรมไทย.